Ko su Japodi?
Jedno od najvećih bogatstava Nacionalnog parka Una jesu svakako sojenička naselja kao i drugi predmeti locirani na području sela Ripač u kontakt zoni Parka. Ovo mjesto udaljeno je od grada Bihaća 5 kilometara, te je zbog svoga geostrateškog položaja postalo centar razvoja japodske kulture. Japodi su na ovom prostoru ostvarili različita kulturna dostignuća počevši od intenzivnijeg razvoja figuralike pa do pravljenja sojeničkih naselja koja su postala glavno obilježje Ripča. Takva naselja predstavljaju rijetku pojavu ne samo na prostoru Balkana nego i cijele Evrope, jer je ovaj tip naselja uglavnom karakterističan za prostor sjeverne Europe.
Teritorija
Japodi su naseljavali veliko područje koje je obuhvatalo širi prostor oko srednjeg toka Une i Nacionalnog parka „Una“ u Bosni, današnju Liku i Gorski Kotar u Hrvatskoj i Belu Krajinu u Sloveniji. Razvoj japodske kulture odvijao se, približno, tokom posljednjih hiljadu godina stare ere.
Privreda
Osnovu privrede predstavljali su stočarstvo i zemljoradnja. Japodi su najviše gajili koze, ovce i svinje, goveda i konje, kao i perad. Prema biljnim ostacima gajeni su: pšenica, raž, ječam, zob, zatim mahunarke: leća, bob i grašak i sakupljano divlje voće: jabuke, kruške, trešnje, drenjak i lješnjak. Repertoar prehrane dopunjavao je lov (naročito srna i jelen, manje divlja svinja i medvjed) i ribolov na Uni.
Naselja i način stanovanja
Većinu japodskih naselja čine gradine koje su pozicionirane na uzvišenim, prirodno zaštićenim brežuljcima. Karakterišu ih snažni kameno-zemljani zaštitni bedemi građeni tehnikom suhozida prilagođeni konfiguraciji terena. Specifičnost kulture stanovanja Japoda predstavljaju i sojenička naselja na rijeci Uni. Sojenice su kuće izgrađene od drveta iznad vode, na hrastovim sohama (pilonima) zabijenim u dno rijeke.
Kultovi i religija
Tragovi duhovnog života Japoda odražavaju se: u kultu mrtvih, kultovima božanstava, kroz simbolični sadržaj nekih objekata materijalne kulture, u tragovima obreda i vjerovanja većinom izraženih kroz figuralno izrađene ili ukrašene objekte. U kultu mrtvih zastupljena su dva istovremena obreda: sahranivanje i spaljivanje, pa se smatra da bi se moglo raditi o dvije komponente: autohtonoj (sahranjivanje) i o utjecaju ili prilivu stanovništva s prostora kulture polja s urnama (spaljivanje).
Društveno uređenje
Već od perioda formiranja, japodska zajednica pokazuje dosta visok stupanj društvene organizacije. Izgradnja zaštitnih bedema, raspored nastambi i komunikacija unutar ograničenog prostora naselja zahtijevali su učešće brojnog stanovništva i određeno planiranje, odnosno izvjesne oblike upravljanja, naročito u većim gradinama i sojeničkim naseljima kod kojih se može pretpostaviti neka vrsta protourbanog uređenja.
Kultura Japoda
Razvoj japodske kulture sadržavao je figuralno oblikovanje kako u primijenjenom, tako i u monumentalnom obliku. Likovno oblikovani ili ukrašeni predmeti se mogu rasporediti prema materijalu (pečena glina, bronza i rijetko srebro, jantar i staklo, kamen) i tehnikama (urezivanje, apliciranje, modelovanje, livenje, iskucavanje), kao i prema vrsti figura koje su prikazane: predstave predmeta, životinjske i ljudske figure. Objekti od gline i kamena karakteristični su za dolinu Une, dok ih na drugim japodskim prostorima za sada nema.
Kulturna dostignuća Japoda
Na području sela Ripač nedaleko od Bihaća locirana su brojna arheološka nalazišta. Do sada su poznate figuralne predstave od pečene gline koncentrisane na jednom dijelu japodske teritorije, na srednjem toku rijeke Une, a većina potječe iz sojeničkoga naselja u Ripču. Ovakav svestran razvoj kulture može se objasniti ponajviše tome što je ovo područje bilo izloženo velikom prilivu pripadnika stranih etničkih grupa. Pored pojave figuralike, dolazi i do pojave rasprostranjenosti pojedinih kulturno – religijskih motiva (jelena, ruka), a osnovni pravci iz kojih se širio ovaj uticaj su prostori sjeverozapadno i sjeverno od srednjeg toka rijeke Une.
Ne samo da dolazi do razvoja kultnih predstava izraženih u likovnom obliku nego se razvija i pravljenje nakita i odjeće, a njihov autohtoni oblik pomaže nam da uspostavimo činjenicu da su ona nastala kao plod djelovanja ripačkih stanovnika, ali pod uticajem ranijih tvorevina ovog oblika. Važno je napomenuti da su Japodi veliku pažnju pridodavali razvoju religije pa su tako nalazi na području Ripča brojni kada je u pitanju ovaj segment života tadašnjeg stanovništva. Među brojnim nalazima ističe se urezana Glava jelena sa razgranatim rogovljem, sam prikaz ove glave je savršen jer je prikaz vrata, i drugih dijelova glave predstavljen na idealan način. Također tu je i predstava zmije sa Gradine u Ripču koja se nalazi na ulomku posude, sa talasnim tijelom, a ovo je ujedno i jedini prikaz na keramici, dok su ovakvi tipovi predstava sa zmijama mnogobrojnije na metalnim i kamenim objektima. Pored ovih prikaza posebna pažnja se pridaje izučavanju terakota – bogovi od gline. U sojeničkome naselju Ripač nađen je veliki broj terakota tačnije njih sedam, a većina se nalazila ispod skele broj 3 koja se nalazila u sredini naselja pa se tako i na osnovu načina gradnje pretpostavlja da je imala kultnu namjenu. Terakote koje su pravili Japodi mogu se podijeliti u dvije ikonografski i hronološki, odvojene grupe. Prvoj grupi pripadaju samo dvije, dok u drugu grupu pripadaju sve ostale terakote kojima je naglašena nagost tijela – nage terakote, bez ikakvih oznaka odjeće. Pored ovih nalaza u Ripču su pronađene i piramidalne terakote sa predstavama odjeće i nakita, kao i veliki broj prizmatičnih terakota nađenih u Ripču zajedno sa još šest terakota, te valjkaste terakote kao i one sa rožastim izraslinama.
